ابلاغ اوراق قضایی یکی از مهمترین مراحل در روند پیگیری پروندههای قضایی است و به این دلیل اهمیت دارد که مواعد قانونی که برای پروندههای قضایی درنظر گرفته میشود، از زمان ابلاغ توسط مامور ابلاغیه آغاز میگردد. اگر دوست دارید با قوانین ابلاغ اوراق قضایی و اهمیت آن در نظام دادگستری کشور بیشتر آشنا شوید، […]
ابلاغ اوراق قضایی یکی از مهمترین مراحل در روند پیگیری پروندههای قضایی است و به این دلیل اهمیت دارد که مواعد قانونی که برای پروندههای قضایی درنظر گرفته میشود، از زمان ابلاغ توسط مامور ابلاغیه آغاز میگردد. اگر دوست دارید با قوانین ابلاغ اوراق قضایی و اهمیت آن در نظام دادگستری کشور بیشتر آشنا شوید، ادامه این مطلب را از دست ندهید.
ابلاغ در قانون مدنی چه مفهومی دارد؟
اول از همه لازم است شما را با مفهوم ابلاغ در اوراق مدنی آشنا کنیم. اوراقی مانند: اخطاریه، احضاریه، دادخواست، اظهارنامه، دادنامه، اجرائیه و سایر برگهها و احکامی که در دیوان عدالت اداری در طول پروسه دادرسی حقوقی صادر میشوند باید به دست طرفین دعوی برسند. به این عمل ابلاغ گفته میشود و به سند موردنظر هم که از سوی دادگاه برای هر یک از طرفین صادر میشود، ابلاغیه میگویند.
براساس ماده ۳۰۲ قانون آیین دادرسی مدنی: “هیچ حکمی را نمیتوان اجرا کرد مگر اینکه به صورت حضوری یا به صورت دادنامه به هر یک از طرفین دعوی یا وکیل آنها ابلاغ شود”. به همین دلیل است که ابلاغ اوراق قضایی از اهمیت ویژهای در نظام دادگستری برخوردار است چراکه درصورت ابلاغ نشدن اوراق قضایی براساس ماده ۳۰۲ قانون آیین دادرسی، نمیتوان هیچ حکم یا قراری را اجرا کرد. شاید فکر کنید که اوراق قضایی تنها در ابتدا طرح دادخواست یا در زمان مشخصی برای هر یک از طرفین ابلاغ میشوند اما اینگونه نیست! اوراق قضایی چندین بار در زمانهای مختلف به دلایل متعدد برای هر یک از طرفین دعوی ابلاغ میشوند.
ابلاغ اوراق قضایی چه اهمیتی در نظام دادگستری دارد؟
همانطور که اشاره کردیم در قانون مدنی گفته شده است، هیچ حکمی اجرا نمیشود مگر اینکه به هر یک از طرفین دعوی ابلاغ شده باشد. از طرفی بعد از اینکه دادخواستی توسط دادگاه صادر میشود، ابلاغیهای نیز صادر میشود که باید به دست فرد مورد شکایت برسد تا او هم از دادخواستی که بر علیهاش تنظیم شده است، اطلاع پیدا کند و هم اینکه از زمان شروع رسیدگی به جلسه دادگاه مطلع شود. اینگونه میتواند دفاعیات خود را برای ارائه دادن به دادگاه آماده کند.
با این وجود تا زمانی که ابلاغ صحیحی انجام نشود، تشکیل جلسه دادرسی هیچ مشروعیتی نخواهد داشت. حتی بعد از تشکیل جلسه دادرسی نیز امکان دارد نیاز باشد اوراق دیگری به دست هر کدام از طرفین دعوی برسد تا ادامه پیگیری قضایی در دادگاه امکانپذیر شود. بنابراین در تمامی مراحل دادرسی و پیگیری پرونده لازم است که ابلاغ صحیح انجام شود تا پرونده به سرانجام برسد و عدالت اجرا شود. به همین دلیل است که ابلاغ صحیح اهمیت بسزایی در نظام دادگستری کشور دارد.
با قوانین ابلاغ اوراق قضایی در نظام دادگستری آشنا شوید
- ابلاغ اوراق توسط واحد ابلاغ دادگستری و از طریق مامور ابلاغ انجام میشود. مامور ابلاغ توسط قانون به عنوان مامور ارسال اوراق قضایی معرفی شده و کارمند پست یا دادگاه نیست.
- مامور ابلاغ اوراق قضایی باید اوراق را تا ۲ روز به خوانده ابلاغ کند. ضروری است که رسید تایید دریافت اوراق قضایی از خوانده دریافت و در پرونده ضمیمه گردد.
- ماموران ابلاغ اوراق قضایی، باید بر اساس قوانین آیین دادرسی و در نظر گرفتن خداوند متعال به عنوان ناظری همیشگی، وظایف خود را انجام دهند. این موارد شامل تحویل انواع اوراق قضایی از قبیل اخطاریه، احضاریه، برگهها و احکام صادره دیوان عدالت اداری و نیز واخواست اسناد تجاری میشوند.
- اوراق قضایی باید در محلی که خوانده حضور دارد به وی ابلاغ گردند و تعیین این مکان (محل کار یا سکونت خوانده) بر عهده دادگاه میباشد.
- بر اساس یکی از قوانین ابلاغ اوراق قضایی، خوانده یا وکیل وی میتواند محل خاصی را برای ابلاغ اوراق مشخص کند. در این صورت دادگاه اوراق مورد نظر را به آدرس ارائه شده ارسال میکند. همچنین در صورت تغییر آدرس خوانده، این مورد به اضافه آدرس جدید، باید به دادگاه اطلاع داده شود.
- اگر به هر دلیلی امکان ابلاغ اوراق قضایی به خوانده وجود نداشته باشد، اوراق به نزدیکان وی ارائه میگردد. در این شرایط، مامور ابلاغ باید مطمئن شود که فرد دریافت کننده خردسال نبوده و از نظر عقلی در سلامت است. بر اساس ماده ۶۹ قانون آیین دادرسی مدنی، سن و وضعیت ظاهری آنان، برای تمیز اهمیت اوراق یاد شده کافی است.
نحوه پیگیری و دریافت اوراق قضایی چگونه است؟
معمولا حجم درخواستهای ابلاغ اوراق قضایی بسیار بالاست و هزینه و زمان زیادی هم صرف این مهم میگردد. لذا قوه قضاییه برای حل این مشکلات، سامانهای منسجم را راهاندازی کرده است. ثنا عنوان سامانه الکترونیکی ابلاغ اوراق قضایی است که افراد میتوانند برای دریافت یا پیگیری اوراق مورد نظرشان از طریق آن اقدام نمایند. ابلاغ اوراق در این سامانه، به لحاظ قانونی کاملا یکسان با ابلاغ حضوری است. تبعاتی اندیشیده شده است که امکان هرگونه ادعا مبنی بر عدم دریافت ابلاغیه الکترونیکی توسط افراد وجود نداشته باشد. شخص موظف است که در سامانه ثبتنام کند و در صورت اشکال در ثبتنام یا مشاهده اوراق الکترونیکی قضایی از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مشکلات خود را برطرف نماید.
انواع ابلاغ اوراق قضایی در قانون مدنی
ابلاغ واقعی
ابلاغ واقعی مربوط به زمانی است که اوراق قضایی به صورت مستقیم به دست خوانده برسند. نحوه ابلاغ اوراق قضایی به این صورت است که اگر خوانده شخص حقیقی باشد، اوراق قضایی به خود او تحویل داده میشوند. چنانچه خوانده شخص حقوقی باشد، اوراق به کسی تحویل داده میشود که از نظر قانونی، حق امضا دارد. البته این در مورد شرکتهای خصوصی است و در سازمانهای دولتی، اسناد و اوراق به رئیس دفتر یا قائم مقام تحویل داده میشود. بر اساس متن وارد شده در ماده ۶۸ آیین دادرسی مدنی : « مامور ابلاغ مکلف است حداکثر ظرف دو روز اوراق را به شخص خوانده تسلیم کند و در برگ دیگر اخطاریه رسید بگیرد» بر این اساس خوانده در ابلاغ واقعی، رسید اخطاریه را پس از تحویل اوراق قضایی امضا میکند.
ابلاغ قانونی
اگر امکان ابلاغ اوراق قضایی به صورت واقعی وجود نداشته باشد، باید ابلاغ قانونی انجام داد. این کار زمانی انجام میشود که خوانده از دریافت برگه اوراق قضایی خودداری کند یا شخص در خارج از کشور باشد. همچنین اگر خوانده در آدرس درج شده حضور نداشته باشد، ابلاغ به صورت قانونی انجام می گردد. در ادامه شرایط و ضوابط ابلاغ قانونی اوراق قضایی را دقیقتر مورد بررسی قرار میدهیم.
شرایط و ضوابط ابلاغ قانونی اوراق قضایی
درصورتی که فرد هنگام ابلاغ اوراق، خارج از کشور باشد
بعضا پیش میآید که خوانده داخل کشور نیست و امکان ابلاغ اوراق قضایی به وی وجود ندارد. در این صورت وزارت خارجه میانجیگری کرده و اوراق توسط نمایندگان سیاسی و کنسولی در کشور محل سکونت خوانده، به وی ابلاغ میگردند. روند کار به این ترتیب است که نمایندگان و ماموران مربوطه، دادخواست و ضمائم آن را به وسیله مامورین سفارت یا هر وسیله ای که صلاح بدانند، برای خوانده میفرستند. سپس نتیجه از طریق وزارت امور خارجه به اطلاع دادگاه میرسد. اگر در کشور محل اقامت خوانده، ماموران کنسولی یا سیاسی نباشند وزارت امور خارجه، بسته به شرایط یک روش مناسب برای ابلاغ اوراق اجرا می کند.
درصورتی که خوانده از دریافت اوراق قضایی امتناع کرده و یا آدرس وی نامعلوم باشد
یکی دیگر از شرایط ابلاغ اوراق قضایی به شکل قانونی، این است که خوانده به هر دلیل از دریافت اوراق امتناع ورزد. در این شرایط باید امتناع وی از دریافت در برگه درج شود. نکته ویژه این که تاریخ امتناع خوانده، همان تاریخ ابلاغ به وی محسوب شده و تمامی مسئولیتهای این عمل بر عهده خود فرد میباشد. مامور ابلاغ به هیچ عنوان اجازه ندارد برای دریافت اوراق توسط خوانده، متوسل به زور شود. همچنین اگر آدرس دقیقی از خوانده وجود نداشته باشد، در این صورت به درخواست خواهان و با تایید دادگاه، جزئیات اوراق در یکی از روزنامههای کثیر الانتشار منتشر میشود. هزینه انتشار آگهی بر عهده خواهان است و زمان دادرسی به گونهای انتخاب میشود که از زمان انتشار آگهی حداقل یک ماه فاصله داشته باشد.
درصورتی که فرد در آدرس مورد نظر خود نباشد
اگر خوانده در نشانی که ابلاغ به آن ارسال شده حضور نداشته باشد، اوراق قضایی به دست یکی از نزدیکان و یا اعضای فامیل وی داده میشود. در این صورت ممکن است یکی از دو حالت زیر اتفاق بیفتد:
- گاهی نزدیکان مدعی علیه از گرفتن اوراق قضایی خودداری میکنند. در این صورت باید مامور ابلاغ، شرح موضوع را در هر دو نسخه ابلاغیه درج کند و نسخه دوم را به نشانی تعیین شده الصاق کرده و نسخه اول و باقی اوراق را برگشت دهد.
- گاهی هیچ یک از نزدیکان در آدرس مورد نظر نیستند که در این حالت هم مامور ابلاغ اوراق قضایی مجاز به استفاده از زور نیست. مامور باید نسخه دوم را به نشانی تعیین شده خوانده الصاق کرده و بقیه موارد را برگشت بزند.
ابلاغ واقعی با ابلاغ قانونی چه تفاوتی دارد؟
تا اینجا با ماهیت و مفهوم کلی ابلاغ اوراق قضایی به دو روش قانونی و واقعی آشنا شدیم. اما تفاوت این دو روش از نظر قانونی چیست؟ پیش از هر چیز باید بدانید که نوع ابلاغ اوراق می تواند در طول روند دادرسی، صدور رای دادگاه را تحت تاثیر قرار دهد. به این صورت که اگر ابلاغ واقعی انجام شده باشد و برای خوانده زمانی برای حضور در دادگاه تعیین شده باشد، عدم حضور خوانده در جلسه دادرسی، موجب میشود که رای صادره به صورت حضوری باشد. این یعنی خوانده فرصت دفاع از خود را از دست میدهد. در حالی که اگر ابلاغ قانونی باشد و خوانده در جلسه دادرسی حضور پیدا نکند، رای صادر شده غیابی خواهد بود.
تفاوت رای غیابی و رای حضوری در چیست؟
اگر خوانده در جلسه دادرسی حضور نداشته و فرصت دفاع نداشته باشد، رای غیابی صادر می شود. توجه داشته باشید که حتی اگر خوانده از زمان جلسه اطلاع داشته باشد و عمدا حاضر نشود باز هم رای غیابی است. رای صادره حضوری در شرایطی صادر می شود که ابلاغ اوراق قضایی به صورت واقعی باشد و خوانده ابلاغیه را دریافت کرده باشد. رای دادگاه در پایان دادنامه مشخص می شود. روند کار به این صورت است که رای حضوری ظرف مدت ۲۰ روز در دادگاه تجدید نظر استان قابل تجدید نظر خواهی است. در حالی که امکان اعتراض به رای غیابی تا ۲۰ روز در همان شعبه صادر کننده وجود دارد. همچنین اگر خوانده به رای غیابی اعتراض کند، نتیجه این رای که تبدیل به حضوری شده دوباره ۲۰ روز مهلت تجدید نظرخواهی دارد.
هنگام اجرای حکم غیابی پس از زمان پایان واخواهی، محکوم له باید ضمانت ارائه کند. به این ترتیب اگر بعد از اجرای حکم غیابی، شخص محکوم شده اثبات کند که محکوم له ذی حق نبوده و اجرای حکم غیابی باعث ضرر وی شده است، امکان اخذ خسارت از طریق ضمانت اعمال شده وجود خواهد داشت. ماده ۳۰۶ قانون آیین دادرسی در این باره می گوید : اجرای حکم غیابی منوط به معرفی ضامن معتبر با اخذ تامین مناسب از محکوم له خواهد بود، مگر اینکه دادنامه یا اجرائیه به محکوم علیه غایب، ابلاغ واقعی شده و نامبرده در مهلت مقرر از تاریخ ابلاغ دادنامه واخواهی نکرده باشد.
تبصرههای صدور رای
- تبصره ۱) اگر متهم حاضر در جلسه رسیدگی، در فاصله تنفس یا هنگام دادرسی بدون عذر موجه غایب شود، دادگاه رسیدگی را ادامه می دهد. در این شرایط، حکم صادر شده حضوری بوده و شامل قوانین رای حضوری میگردد.
- تبصره ۲) درصورتی که در مهلت تعیین شده از حکم غیابی واخواهی نشود، حکم صادر شده پس از انقضا مهلتهای واخواهی و تجدید نظر یا فرجام به اجرا گذاشته میشود. محکوم علیه میتواند در صورت واقعی نشدن ابلاغ حکم، ظرف بیست روز از تاریخ اطلاع، واخواهی کند. در این صورت اجرای رأی، متوقف شده و متهم تحت الحفظ به همراه پرونده به دادگاه صادر کننده حکم، اعزام میگردد تا در دادگاه نسبت به اخذ تأمین یا تجدید نظر در تأمین قبلی اقدام گردد.
- تبصره ۳) اگر محتویات پروندههایی که تنها جنبه حق اللهی دارند مجرم بودن متهم را اثبات نکنند، دادگاه میتواند بدون حضور متهم، رای برائت وی را صادر کند. البته این کار در صورتی امکانپذیر است که جرم صرفا جنبه حق اللهی داشته باشد و ضرورتی برای تحقیق از متهم وجود نداشته باشد.
نحوه ابلاغ اوراق قضایی به سازمان های دولتی
اگر خوانده یکی از سازمانها یا ادارات دولتی باشد، مامور ابلاغ باید ابلاغیه را به رئیس دفتر آن سازمان تحویل داده و رسید دریافت را اخذ نماید. اگر رئیس دفتر سازمان مذکور از دریافت ابلاغیه امتناع بورزد، این عمل وی در حکم تخلف از انجام وظیفه میباشد.
نحوه ابلاغ اوراق قضایی به مخاطب غیر محصور
آیا میدانید منظور از مخاطب غیر محصور چیست؟ این نوع مخاطب درواقع مجموعهای از افراد هستند که ابلاغ اوراق قضایی به آنها طی دو مرحله انجام میشود. به این صورت که ابتدا اوراق قضایی به دست چند نفر از افرادی که خواهان آنها را مسئول می داند می رسد و در مرحله بعد، بخشی از اوراق در یک روزنامه کثیرالانتشار در محل مورد نظر منتشر می گردد. بر اساس ماده ۷۴ قانون مدنی، در دعاوی راجع به اهالی معین اعم از ده یا شهر یا بخشی از شهر که عده آنها غیر محصور است، علاوهبر آگهی مفاد دادخواست به شرح ماده قبل، یک نسخه از دادخواست به شخص یا اشخاصی که خواهان آنها را معارض خود معرفی میکند ابلاغ میشود.