آیا می‌دانید قیم به چه کسی گفته می‌شود؟ آیا می‌دانید شرایط تعیین قیم چیست؟ قبل از اینکه پاسخ این سوالات را بگیرید باید با مفاهیم محجور و سفیه آشنا شوید. به همین دلیل تصمیم داریم در ادامه این مطلب اول از همه شما را با این مفاهیم آشنا کنیم و سپس به مفهوم قیم و […]
آیا می‌دانید قیم به چه کسی گفته می‌شود؟ آیا می‌دانید شرایط تعیین قیم چیست؟ قبل از اینکه پاسخ این سوالات را بگیرید باید با مفاهیم محجور و سفیه آشنا شوید. به همین دلیل تصمیم داریم در ادامه این مطلب اول از همه شما را با این مفاهیم آشنا کنیم و سپس به مفهوم قیم و شرایط انتصاب آن برسیم. پس به شما پیشنهاد می‌کنیم که ادامه این مقاله را از دست ندهید.
تعریف محجورین در قانون مدنی
همانطور که اشاره کردیم، قبل از اینکه با مفهوم قیم و شرایط تعیین قیم آشنا شوید باید با دو مفهوم بسیار مهم محجورین و سفیه در قانون آشنا شوید. به چه کسانی در قانون محجورین گفته می‌شود؟ همه انسان‌ها از کودک گرفته تا بزرگسال از منظر قانونی دارای یکسری حقوق مانند: حق مالکیت می‌باشند. اما امکان دارد برخی از افراد امکان کسب و استفاده از این حقوق را نداشته باشند و مجبور باشند برای استفاده از برخی حقوق خود از دیگران به عنوان نماینده کمک بگیرند.
در قانون به افرادی که حق بهره‌مندی و استفاده از حقوق گوناگون را دارند، اهلیت تمتع گفته می‌شود و به افرادی که حق بهره‌مندی از حقوق گوناگون را ندارند و باید از دیگران به عنوان نماینده کمک بگیرند، اهلیت استیفا گفته می‌شود. محجورین به افرادی گفته می‌شود که اهلیت تمتع دارند ولی اهلیت استیفا ندارند. یعنی دارای حقوق گوناگونی هستند اما امکان استفاده از آن‌ها را ندارند. مانند یک کودک که اگر پدرش برایش خانه‌‌ای بخرد، می‌تواند مالک آن خانه باشد اما خودش نمی‌تواند آن خانه را بفروشد و انجام این کار تنها از طریق پدرش امکان‌پذیر است. بنابراین کودک نیز جزء افراد محجور است.
مطلب مفید: مراحل طلاق توافقی
تعریف سفیه در قانون مدنی
در اصطلاح حقوقی منظور از سفیه کسی است که با وجود رسیدن به بلوغ و رشد جسمانی، توانایی اداره اموالش را ندارد به گونه‌ای که تصرفات او در اموالش عاقلانه نیست. البته نکته حائز اهمیت درمورد فرد سفیه این است که ویژگی عدم توانایی در حفظ و نگهداری اموال باید به طور غالب و همیشگی در او وجود داشته باشد بنابراین اگر فردی گهگاهی در حفظ و نگهداری اموالش ناتوان باشد به این معنا نیست که او سفیه است. به همین دلیل فرد سفیه می‌تواند با شخصی ازدواج کند اما نمی‌تواند مهریه را تعیین کند و لازم است در این زمینه نمایندگان قانونی او یعنی پدر یا قیم او وارد عمل شوند. افراد تا پایان سن ۱۸ سالگی سفیه محسوب می‌شوند.
تعریف قیم در قانون مدنی
حالا که با مفاهیم محجور و سفیه آشنا شدید، نوبت به تعریف قیم و بررسی شرایط تعیین قیم است. در قانون مدنی به سرپرست و عهده‌دار امور طفل یتیم و همچنین متولی شخص محجور، قیم گفته می‌شود. زمانی یک فرد می‌تواند به عنوان قیم محجور شناخته شود که فرد محجور ولی قهری یا وصی نداشته باشد. به پدر و جد پدری ولی قهری گفته می‌شود. ولی قهری می‌تواند شخصی را جایگزین خود کند تا درصورتی که فوت کرد آن شخص به عنوان سرپرست فرد محجور شناخته شود که اصطلاحاً به آن وصی گفته می‌شود.
به پسران تا سن ۱۵ سالگی و به دختران تا سن ۹ سالگی، کودکان صغیر گفته می‌شود که حق هیچ‌گونه دخل و تصرف در امور مادی و غیر مادی خود را ندارند. علاوه‌بر این همانطور که اشاره کردیم، افراد تا پایان سن ۱۸ سالگی سفیه محسوب می‌شوند. بنابراین قیم یعنی پدر یا جد پدری تا پایان دوره صغر یعنی ۹ سالگی برای دختران و ۱۵ سالگی برای پسران و همچنین تا پایان دوره سفه یعنی تا پایان ۱۸ سالگی چه برای دختر و چه برای پسر، عهده‌دار امور مالی و غیرمالی آن‌ها هستند و اجازه دارند هرگونه دخل و تصرفی در زندگی آن‌ها که به مصلحتشان است را انجام دهند.
سلسله مراتب انتصاب قیم
همانطور که اشاره کردیم تا زمانی که فرد محجور دارای ولی قهری یعنی پدر یا جد پدری است و تا زمانی که دارای وصی است یعنی جایگزینی برای پدر یا جد پدری او، نیازی به قیم ندارد. بنابراین سلسله مراتب قیم به این شکل است که ابتدا ولی قهری قرار دارد و سپس وصی و درنهایت قیم. با این وجود تنها درصورتی که فرد محجور ولی قهری نداشته باشد و پس از آن وصی هم نداشته باشد، دادگاه شخصی را به عنوان قیم آن انتخاب می‌کند که در غیاب ولی قهری و وصی بتواند عهده‌دار امور فرد محجور باشد.
البته در برخی شرایط ممکن است فرد محجور در سن ۱۸ سالگی خود عهده‌دار امور مالی و غیر مالی‌اش شود اما چندین سال بعد به دلیل عارضه‌ای دچار مشکل جنون شده و مجدداً در زمره افراد محجور قرار بگیرد. در چنین شرایطی به این دلیل که دوران عهده‌دار شدن امور مالی و غیر مالی فرد توسط ولی قهری او پایان یافته است و او وصی هم ندارد، دادگاه یک فرد را به عنوان قیم برای او تعیین می کند. توجه داشته باشید که تعیین قیم وابسته به حکم مستقیم قانون نیست بلکه درصورتی که فرد هیچ ولی قهری و وصی نداشته باشد، دادگاه شخصی را به عنوان قیم برای او تعیین می‌کند. لازم است بدانید که هرگونه کوتاهی قیم در انجام امور و تکالیفی که نسبت به فرد محجور دارد، مجازات سنگینی را برای او به دنبال دارد.
شرایط تعیین قیم
- یکی از مهم‌ترین شرایط تعیین قیم برخوردار بودن از توانایی و قدرت لازم برای مدیریت صحیح اموال شخص محجور است. علاوه‌بر این قیم وظیفه دارد در تربیت و اصلاح اخلاق و رفتار محجور تمام سعی و تلاش خود را بکند.
- دومین شرط برای تعیین قیم، امانت‌داری است. به گونه‌ای که به محض اثبات شدن عدم توانایی قیم در امانت‌داری، او از سوی دادگاه از این سمت عزل خواهد شد.
- سومین شرط تعیین قیم این است که قیم بالغ و رشید باشد و از همه مهم‌تر نیازمند نباشد. درصورتی که قیم نیازمند فرد محجور باشد از این سمت عزل خواهد شد.
- آخرین شرط برای تعیین قیم این است که تنها یک فرد مسلمان می‌تواند قیم فرد محجور باشد. چراکه دین اسلام قیم بودن فرد غیرمسلمان بر فرد مسلمان را نپذیرفته است.
چه افرادی نمی‌توانند قیم باشند؟
- افرادی که به ارتکاب جرمی مانند: خیانت در امانت، هتک ناموس، اختلاس، کلاهبرداری و … محکوم شده باشند
- کسانی که ورشکسته شده باشند به گونه‌ای که حکم ورشکستگی آن‌ها صادر شده باشد
- کسانی که به فساد اخلاقی محکوم شده باشند
- کسانی که با فرد محجور دعوایی داشته باشند
