شرایط فرزند خواندگی چیست؟ بررسی فرزندخواندگی در حقوق ایران

در حقوق کشور ما افرادی که متقاضی نگهداری از کودکان بی‌سرپرست هستند، می‌توانند براساس راه‌هایی که قانون برای آن‌ها تعیین کرده و با کمک نهادهای دولتی سرپرستی کودکان را برعهده بگیرند. البته تمامی نهادهای دولتی که به متقاضیان کمک می‌کنند تا بتوانند سرپرستی کودکان بی‌سرپرست را برعهده بگیرند زیر نظر سازمان بهزیستی هستند. درواقع پروسه فرزندخواندگی و تمامی اقدامات و عملیات‌های مربوط به آن توسط سازمان بهزیستی صورت می‌گیرد. منتهی این پرسش مطرح می‌شود که شرایط فرزند خواندگی چیست؟ ادامه این مطلب را دنبال کنید تا ضمن رسیدن به پاسخ این سوال بیشتر با فرزند خواندگی در حقوق ایران آشنا شوید.

چه کسانی شرایط فرزند خواندگی را دارند؟

در قانون کشورمان شرایط مشخصی برای فرزند خواندگی وجود دارد. بر این اساس اگر جزء سه گروه زیر باشید، می تواند کودک یا کودکانی را به فرزندخواندگی بگیرید:

• زن و شوهری که ۵ سال از تاریخ ازدواج آن‌ها گذشته باشد و صاحب فرزند نشده باشند. البته در این شرایط حداقل یکی از زن یا شوهر باید بیشتر از سی سال سن داشته باشند. نکته دیگر این که اگر ۵ سال از ازدواج گذشته باشد اما پزشکی قانونی، عدم امکان بچه دار شدن طرفین را تایید کرده باشد، آنها می توانند تقاضای پذیرش سرپرستی کودکان و نوجوانان را بدهند.

• زن و شوهرِ دارای فرزند؛ به شرط آن که یکی از آنها بیشتر از ۳۰ سال سن داشته باشد.

• دختران و زنان بدون همسر البته در صورتی که حداقل سی سال سن داشته باشند هم این امکان را دارنند که به تنهایی، تقاضای پذیرش سرپرستی کودکان و نوجوانان را برعهده بگیرند.

چند نکته که باید بدانید

• اگرچه شرایط فرزند خواندگی را برای افراد مختلف توضیح دادیم، اما نکاتی در این رابطه وجود دارد که باید به آنها توجه داشته باشید. اول این که اولویت برای پذیرش فرزند، با زن و شوهرهای بدون فرزند است. در مرحله بعدی، دختران مجرد هستند و اگر این دو به هر دلیلی واجد شرایط نباشند، زن و شوهر دارای فرزند محق خواهند بود. اگر کودک اقوام و بستگانی داشته باشد اصولا اولویت سرپرستی با این اقوام و بستگان است. در این شرایط دادگاه بر اساس مصلحت کودک تشخیص می دهد که سرپرستی کودک بر عهده اقوام او قرار بگیرد یا خیر.

• نکته دوم این است که اگر دختران و زنان بدون همسر تصمیم به ازدواج بگیرند، باید مشخصات فرد مورد نظر خود را به دادگاه اعلام کنند. سازمان بهزیستی در این شرایط موظف است که گزارش ازدواج را به دادگاه ارائه کند. سپس دادگاه پرونده را بررسی کرده و در خصوص ادامه سرپرستی به ‌صورت مشترک یا فسخ سرپرستی تصمیم گیری می نماید.

• همچنین باید بدانید که دختران و زنان بدون همسر، امکان به سرپرستی گرفتن کودک یا نوجوان بالای دو سال را دارند و نمی توانند کودکان زیر این سن یا نوزادان را به سرپرستی بپذیرند.

شرایطی که سرپرست باید داشته باشد

مسئله بعدی که در خصوص شرایط فرزند خواندگی فرد مطرح می شود، شرایط شخصی است که سرپرستی به وی تعلق می گیرد. طبق قانون، متقاضیان سرپرستی کودک یا نوجوان باید دارای شرایط زیر باشند:

• محجور نباشد

فردی که درخواست سرپرستی یک کودک یا نوجوان را دارد، باید توانایی انجام امور مالی و غیرمالی خود را در کمال صحت عقل انجام دهد. این فرد نباید محتاج رسیدگی باشد. همچنین در قوانین آمده که سرپرست باید تمکن مالی داشته باشد.

• محکومیت کیفری مؤثر نداشته باشد

یکی دیگر از شرایط به سرپرستی گرفتن کودک و نوجوان در کشورمان این است که فرد سابقه کیفری نداشته باشد. برای اثبات این شرط، طبق قانون، ارائهٔ گواهی عدم سوءِ پیشینه کیفری برای افراد متقاضی ضروری است.

• سلامت جسمی و روانی داشته باشد

یکی از مهم ترین شرایط سرپرست، برخورداری از سلامت جسمی و روانی و توانایی عملی لازم برای نگهداری و تربیت کودکان و نوجوانان تحت سرپرستی اش است. فرد نباید به بیماری‌ های واگیردار یا صعب العلاج مبتلا باشد. اعتیاد به مواد مخدر، روان گردان و مشروبات الکلی هم مانع از اعطای سرپرستی به فرد می شود. همچنین فرد مورد نظر باید معتقد به یکی از ادیان به رسمیت شناخته شده در ایران بوده و مسلمان، مسیحی، کلیمی یا زرتشتی باشد.

کدام کودکان و نوجوانان را می‌توان به سرپرستی گرفت؟

شرایط فرزند خواندگی، بعد دیگری هم دارد که مربوط به کودک یا نوجوان است. به نظر شما کدام دسته از کودکان و نوجونان را می‌توان به سرپرستی گرفت؟ در حال حاضر کودکان و نوجوانانی را می‌توان به سرپرستی قبول کرد که زیر ۱۶ سال سن داشته باشند. همچنین کودک یا نوجوان، باید یکی از شرایط زیر را داشته باشد:

• امکان شناخت پدر، مادر و جد (پدربزرگ) پدری او وجود نداشته باشد.

• پدر، مادر و یا جد پدری، هیچ کدام در قید حیات نباشند.

• سرپرستی او باید از سوی دادگاه به بهزیستی سپرده شده باشد و تا دو سال بعد از آن پدر، مادر یا جد پدری برای سرپرستی به بهزیستی مراجعه نکرده باشد.

• پدر، مادر یا جد پدری، هیچ یک صلاحیت سرپرستی از کودک را نداشته باشند.

پروسه سرپرستی به چه صورت است؟

پس از این که با شرایط فرزند خواندگی آشنا شدید، باید روند انجام مراحل آن را نیز بشناسید. پایگاه اینترنتی سازمان بهزیستی، در برخی استان‌ ها به‌ صورت آزمایشی، سامانه فرزند خواندگی را راه اندازی کرده است. متقاضیان می توانند مشخصات خود را در این سامانه ثبت و تقاضای سرپرستی کودکان و نوجونان را داشته باشند. اما در شرایط عادی، روند کار به این صورت است که متقاضی به سازمان بهزیستی محل سکونت خود مراجعه و فرم‌های مربوطه در این زمینه را پر می کند. سپس مدارک بررسی شده و متقاضی به مشاوره سازمان معرفی خواهد شد. سپس شرایط فرد مطابق با قانون مورد بررسی قرار می‌گیرد و در صورت واجد شرایط بودن در لیست انتظار برای انتخاب کودک قرار می‌ گیرد.

پس از تعیین نوبت و انتخاب کودک یا نوجوان،  دادگاه حکم موقت سرپرستی صادر می کند که زمان آن 6 ماه است. قبل و بعد از صدور حکم سرپرستی موقت، کارشناس سازمان بهزیستی این اجازه را دارد که ضمن مراجعه به محل زندگی متقاضی، شرایط وی را بسنجد. نکته ای که باید مورد توجه قرار بگیرد این است که در مدت سرپرستی موقت، اسامی پدر یا مادر وارد شناسنامه کودک یا نوجوان نمی شود. دادگاه نیز این حق را دارد که در صورت صلاحدید، حکم را لغو کند. اما پس از این که حکم سرپرستی دائم از سوی دادگاه صادر شد، سرپرست یا سرپرست ها می توانند برای ثبت نام کودک یا نوجوان در شناسنامه، به سازمان ثبت احوال مراجعه کنند.

وضعیت مالی سرپرستان برای فرزند خواندگی باید چگونه باشد؟

پیش تر اشاره کردیم که یکی از شرایط فرزند خواندگی این است که سرپرست، تمکن مالی داشته باشد. متقاضایان سرپرستی باید تمامی هزینه‌ های مربوط به نگهداری و تربیت و تحصیل افراد تحت سرپرستی خود را تامین کنند. این وظیفه حتی پس از فوت سرپرست هم باقی است و تا تعیین سرپرست جدید، پابرجا خواهد ماند. لذا ضروری است که سرپرست خود را در یکی از شرکت ‌های بیمه، به نفع کودک یا نوجوان تحت سرپرستی بیمه عمر کند. تکلیف سرپرستان در خصوص نگهداری، تربیت و نفقه در برابر کودک یا نوجوان تحت سرپرست، همان تکالیف والدین در مقابل فرزندان خود است و قانون بر این مسئله پافشاری دارد.

پس از این که سرپرستی دائمی کودک به فرد داده شد، متقاضی سرپرستی باید بخشی از اموال و حقوق خود را به کودک یا نوجوان تحت سرپرستی منتقل نماید. دادگاه تشخیص می دهد که کدام مال و تا چه اندازه به فرزند منتقل شود اما معمولا تملیک تمام یا بخشی از یک ملک به نام کودک، روال عادی کار است. مطابق اصول اسلامی و قانونی ما و شرایط فرزند خوانده، این کودک از پدرخوانده و مادرخواندهٔ خود ارث نمی ‌برد؛ حتی در صورتی که پدرخوانده یا مادر خوانده هیچ وارث دیگری هم نداشته باشند، باز ارث به کودک به سرپرستی گرفته شده نمی رسد. بنابراین برای حمایت از این کودکان و نوجوانان، چنین مقرره ای وضع شده است تا اگر اتفاقی برای هر یک از سرپرستان افتاد، کودک بدون حمایت و پشتوانهٔ مالی نماند.

محرمیت پدر یا مادرخوانده با فرزندخوانده

مسئله بسیار مهم دیگر که در شرایط فرزند خواندگی بررسی می شود، مسئله محرمیت پدر یا مادر خوانده با کودک یا نوجوان است. در این خصوص مراجع تقلید، نظرات متفاوتی دارند بنابراین هر شخصی باید به مرجع تقلید خود مراجعه کند. دفاتر مشاورهٔ دینی مربوط به فرزند خواندگی که در سازمان بهزیستی دایر شده اند در همکاری با حوزه علمیه، به چنین مسائلی رسیدگی می کنند.